Giá trị nhân đạo của tác phẩm Chí Phèo là gì? Hãy cùng Học Toán 123 đi phân tích giá trị nhân đạo trong truyện ngắn Chí Phèo – Nam Cao qua bài viết này.
Nam Cao là một nhà văn hiện thực lớn của Việt Nam. Ông chuyên viết về đề tài người nông dân nghèo khổ, bần cùng, bị áp bức trong xã hội cũ. Thân phận của họ luôn bị các thế lực vùi dập, họ không chỉ nghèo mà thậm chí còn bị đẩy vào bước đường cùng, bị tha hóa cả nhân hình lẫn nhân tính. Điển hình trong đó là tác phẩm Chí Phèo của nhà văn Nam Cao. Qua tấn bi kịch nghiệt ngã trong cuộc đời, Chí từ một chàng thanh niên hiền lành chịu khó trở thành một con quỷ dữ của làng Vũ Đại, Nam Cao không những nói lên sự thật cay đắng về số phận của những người nông dân bất hạnh và bất lực dưới ách thống trị tàn ác của thực dân phong kiến, mà còn thể hiện giá trị nhân đạo rất sâu sắc. Ông cảm thương và xót xa cho những mảnh đời cơ cực.
Nam Cao tên khai sinh là Trần Hữu Tri. Ông sinh ra trong một gia đình trung nông, đông con tại làng Đại Hoàng, tổng Cao Đà, huyện Nam Sang, phủ Lí Nhân, tỉnh Hà Nam. Nam Cao là người con duy nhất được ăn học tử tế. Sau khi học hết bậc Thành chung, ông bôn ba kiếm sống nhiều nơi. Nhưng do sức khoẻ yếu, ông phải trở về quê kiếm sống bằng nghề dạy học và viết văn. Nam Cao là một người có đời sống nội tâm vô cùng phong phú. Đằng sau cái bề ngoài vụng về, hiền lành, ít nói là một tâm hồn nóng bỏng, luôn diễn ra cuộc đáu tranh giữa cái tốt và cái xấu. Ông là người có tấm lòng nhân hậu, có tấm lòng thương yêu đối với những con người nghèo khổ bị áp bức. Mỗi tác phẩm của ông là sự đồng cảm sâu sắc, là sự chia sẻ đầy ân tình đối với những số phận bất hạnh và là sự khẳng định bản chất tốt đẹp bất diệt của người lao động. Tác phẩm của Nam Cao xoay quanh hai mảng đề tài chính là người trí thức nghèo và người nông dân nghèo. Nhân vật của Nam Cao dù là ai cũng đều rơi vào tình trạng bị tha hoá, tất cả vì miếng cơm manh áo, vì bị áp bức, dồn ép đến đường cùng. Tác phẩm Chí Phèo là một thành công của Nam Cao viết về đề tài người nông dân. Lúc đầu, Nam Cao đặt tên truyện là Cái lò gạch cũ . Nhà xuất bản Đời mới năm 1941, sau đổi thành Đôi lứa xứng đôi. Năm 1946 tác giả đổi tên truyện thành Chí Phèo.
Giá trị nhân đạo là giá trị cơ bản nhất của tác phẩm văn học chân chính, được tạo nên bởi niềm cảm thông sâu sắc của tác giả đối với nỗi khổ đau con người, sự nâng niu, trân trọng những nét đẹp tâm hồn bên trong con người. Đồng thời tác phẩm cũng đã đứng về phía các nạn nhân và lên án thế lực tàn bạo đã chà đạp lên quyền hạnh phúc, quyền được sống của con người. Giá trị nhân đạo trong tác phẩm trước hết được nhà văn biểu hiện ở nỗi khổ bị đày đọa, cự tuyệt quyền làm người của người nông dân lương thiện. Nam Cao đồng cảm sâu sắc với nỗi khổ đó của nhân vật. Chí dù không cha không mẹ nhưng Chí vẫn là một con người lương thiện. Chí làm thuê cuốc mướn, chịu thương chịu khó kiếm sống nuôi bản thân. Nhưng đời vốn dĩ lắm truân chuyên, Chí bị gia đình Bá Kiến đẩy vào tù. Năm tháng chịu cảnh tù đày của bọn thực dân thêm lòng hận thù biến Chí trở thành một con người hoàn toàn khác từ ngoại hình cho đến tính cách. Chí xăm trổ những hình thù quái dị, “cái đầu trọc lốc, cái răng cạo trắng hớn… trông gớm chết”. Qua sự tha hóa của Chí sau khi ra tù, tác giả đã lên án gay gắt đối với bọn thống trị tàn ác, nhà tù thực dân, những thành kiến, định kiến vô nhân đạo đã gây nên tấn bi kịch cho Chí Phèo. Trong xã hội ấy có rất nhiều người như thế, Chí chỉ là nhân vật điển hình trong số ấy. Qua đó, Nam Cao đã bày tỏ lòng thương đối với Chí và những con người bất hạnh như Chí.
Tư tưởng nhân đạo đặc sắc, độc đáo của nhà văn Nam Cao còn thể hiện ở thái độ trân trọng, nâng niu những nét đẹp của người nông dân. Nhà văn còn khám phá ra những phẩm chất lương thiện của họ ẩn giấu đằng sau những u mê, cọc cằn. Chí Phèo vốn là người nông dân lương thiện, khỏe mạnh về thể xác, lành mạnh về tâm hồn. Giàu lòng tự trọng, biết “không thích cái gì người ta khinh”, biết phân biệt giữa tình yêu cao thượng và cảm giác nhục dục thấp hèn. Hắn đã từng ước mơ rất bình dị “Có một gia đình nho nhỏ, chồng cuốc mướn cày thuê, vợ dệt vải…nuôi một con lợn để làm vốn liếng, khá giả thì mua dăm ba sào ruộng làm”. Khi bị nhà tù biến thành “con quỷ dữ của làng Vũ Đại”, hắn phá phách, rạch mặt ăn vạ…nhưng ẩn đằng sau đó tâm hồn hắn vẫn lấp lánh ánh sáng nhân phẩm. Sau khi gặp Thị Nở, hắn khát khao tình yêu, hạnh phúc lứa đôi. Biết yêu thương, biết “say sưa”, “rưng ưng” và “bẽn lẽn”, nhận ra hương vị cháo hành “Trời ơi mới thơm làm sao”. Đó là hương vị của tình người, của tình yêu chân thành, của hạnh phúc giản dị và thấm thía đầu tiên của Chí được hưởng. Chí khát khao muốn được trở lại làm người lương thiện “Trời ơi! Hắn thèm lương thiện, hắn muốn làm hòa với mọi người biết bao! Thị Nở có thể sống yên ổn với hắn thì sao người khác lại không thể được. Họ sẽ nhận hắn vào cái xã hội bằng phẳng…của những người lương thiện”. Khi bị Thị Nở cự tuyệt hắn đến thẳng nhà Bá Kiến, vung lưỡi dao căm hờn lên giết chết Bá Kiến để đòi lại quyền làm người lương thiện của mình. Sau đó hắn đã tự sát vì tuyệt vọng, hắn không muốn sống cuộc sống tăm tối, làm con thú dữ ấy nữa.
Bên cạnh đó, tư tưởng nhân đạo của nhà văn còn được biểu hiện ở việc phát hiện ra vẻ đẹp của nhân vật Thị Nở – một người có bề ngoài xấu ma chê quỷ hờn. Dưới ngòi bút của Nam Cao, Thị Nở trở thành một người phụ nữ giàu tình thương. Đằng sau vẻ ngoià xấu xí và tính “dở hơi” còn ẩn chứa một trái tim nhân hậu. Khi Chí say, Thị Nở đã chăm sóc tận tình. Với bàn tay dịu dàng, Thị Nở đã đem đến cho Chí một bát cháo hành đầy tình người. Và chính bát cháo hành ấy đã đánh thức tính người trong con người của Chí Phèo. Cũng như những người phụ nữ khác, Thị Nở vẫn luôn khát khao có một tình yêu hạnh phúc. Cuộc gặp gỡ của hai kẻ khốn khổ đã tạo nên sự đồng cảm, Thị Nở đã yêu Chí Phèo và ao ước được sống chung với Chí Phèo. Tình yêu đã làm cho người đàn bà “xấu ma chê quỷ hờn” ấy biến đổi một cách kì diệu, biết yêu và khao khát được hạnh phúc. Để phát hiện ra một vẻ đep khuất lấp như thế, chắc chắn tác giả đã có một con mắt nhìn thật sâu sắc.
Bằng việc xây dựng hình tượng nhân vật điển hình, nhà văn Nam Cao đã dựng lên một Chí Phèo mang giá trị nhân đạo sâu sắc. Tác phẩm Chí Phèo thể hiện tấm lòng yêu thương của Nam Cao đối với những người dân lao động khốn khổ, bần cùng bị chèn ép tận đáy xã hội. Chí Phèo đã chết nhưng vẫn còn đó những câu hỏi đầy ai oán không có lời giải đáp, cùng với chị Dậu, anh Pha, Chí Phèo đã khẳng định phải có một cuộc cách mạng để thay đổi cuộc sống lúc bấy giờ. Đồng thời những nhân vật ấy nhắc nhở chúng ta phải biết trân trọng hơn những hạnh phúc mà mình đang có, song cũng phải biết cống hiến để xây dựng cuộc sống ngày một tốt đẹp hơn.